Planetenparade aan de avondhemel in januari en februari

In januari en februari is een "planetenparade" zichtbaar aan de avondhemel. 

Volgens Marc van der Sluys, redacteur van de website hemel.waarnemen.com en docent Sterrenkunde aan de Universiteit Utrecht, zijn tussen 2 januari en 5 maart 2025 in de meeste nachten zes planeten van ons zonnestelsel tegelijk zichtbaar, met in ongeveer de helft van de gevallen ook de Maan. In het begin van deze periode, tot en met 23 februari, is alleen Mercurius niet te zien — vanaf 25 februari is alleen Saturnus onzichtbaar.  Na 5 maart verdwijnt Neptunus uit beeld, waarna ook Mercurius en Venus onzichtbaar worden.

Je kunt de planetenparade 's avonds met het blote oog zien, tussen circa 17:30 en 20:30 uur, al variëren de tijden van nacht tot nacht.  Aan het begin of einde van een periode is dit maar erg kort (een uur of minder), maar bij het "hoogtepunt", tussen 11 en 14 januari, is dit meer dan drie uur (circa 17:30–20:30 uur).  Als je dan rond 19 uur buiten gaat staan met je gezicht naar het zuiden, zijn helemaal links (iets achter je, in het oostnoordoosten) Mars als heldere rode "ster" en de Maan te zien, links voor je (in het zuidoosten) de heldere Jupiter en (zonder verrekijker onzichtbare) Uranus, en rechts voor je (in het zuidwesten) de (zonder telescoop onzichtbare) Neptunus, de zwakke Saturnus en de zeer heldere planeet Venus.

De Maan verdwijnt tweemaal tussendoor, gedurende een week of twee rond Nieuwe Maan: van 17 tot 29 januari en tussen 14 en 27 februari.  Daarbuiten zijn er dus periodes van tweemaal 15 en eenmaal zes nachten met zes planeten en de Maan aan de hemel. De laatste keer dat dat gebeurde was in september vorig jaar (vijf nachten; alleen Venus is onzichtbaar); de volgende keer is in augustus dit jaar (negen nachten; alleen Mars is onzichtbaar).

Volgens Van der Sluys is de planetenparade gedeeltelijk een hype, waarbij online vaak wordt overdreven hoe bijzonder dit is.  "Normaal gesproken, in ruim 87% van de nachten, zijn er drie tot vijf planeten en/of de Maan tegelijk zichtbaar.  Zes of meer "planeten" (inclusief de Maan), komt voor in bijna 10% van de nachten, zeven of meer in ruim 1% van de nachten.  Dit is dus niet verschrikkelijk zeldzaam."  Hierbij komt nog dat voor de planeten Uranus en Neptunus, en vaak ook voor Mercurius, een verrekijker of telescoop nodig is.  "Je ziet dan bijvoorbeeld alleen Neptunus, en niet in één blik de andere planeten", aldus Van der Sluys.  Van de zes zichtbare planeten zijn er maximaal vier met het blote oog zichtbaar, plus de Maan.

Toch is het aardig om op een heldere avond naar buiten te stappen.  De verschillende planeten en Maan staan namelijk op een rij, verspreid over de hemel.  Aan de hemelbol vormt dit een denkbeeldige gekromde lijn, die de ecliptica (ook wel dierenriem) wordt genoemd, en die het vlak van het zonnestelsel, waarin de planeten baantjes draaien, aan de hemel weergeeft.  Die lijn kun je "zien" door de planeten en Maan in gedachten met elkaar te verbinden.  "Dat geeft een klein beetje inzicht in hoe ons zonnestelsel eruit ziet vanaf de Aarde", aldus Van der Sluys.

De afbeelding toont een kaartje voor de sterrenhemel op 13 januari om 19 uur.  De witte stippen zijn de sterren, verbonden door blauwe lijntjes tot sterrenbeelden, met hun naam in blauw.  De gele stippen tonen de planeten; hun symbolen staan uitgelegd in de legenda linksboven.  De gele stippellijn is de ecliptica, de denkbeeldige lijn waarlangs de planeten bewegen en die het vlak van het zonnestelsel weergeeft.  Kijk naar het zuiden en houdt het kaartje boven je hoofd om de sterrenbeelden en planeten te vinden.  Een hemelkaartje voor een ander moment kun je maken met de hemelkaart-app op hemel.waarnemen.com

Credit: hemel.waarnemen.com