Emmy Middelbeek: ‘Leesplezier moet blijven’

Emmy Middelbeek
Emmy Middelbeek
Foto: mhpublicaties.nl

Bibliotheek betekent letterlijk boekenverzameling. Emmy Middelbeek, afscheidnemend medewerker van FlevoMeer Bibliotheek Noordoostpolder, vertelt hoe de ‘bieb’ in een online maatschappij toekomstbestendig blijft.

“We zijn er niet meer met een kast vol boeken en een open deur”, zegt Middelbeek om aan te geven dat het bibliotheekwezen tijdens haar ruim veertigjarige loopbaan substantieel veranderd is. “We moeten er nu veel meer moeite voor doen om mensen te attenderen op de bibliotheek en de vele mogelijkheden daarvan. Dat is op zich niet erg, maar ik vind het wel verontrustend dat lezen niet meer vanzelfsprekend is.”

Toen lezen nog ‘in’ was

In 1973 kwam Middelbeek, na haar opleiding tot bibliothecaris, terecht bij de bibliotheek in Wieringermeer. “Niet lang daarna werd de bibliotheekwet aangenomen. Dat betekende contributievrij tot 18 jaar en dat gaf een enorme boost. Het lidmaatschap van de bibliotheek werd nu bereikbaar en kinderen lazen heel veel. We deden scholenontvangsten en dat was een uitje waar kinderen naar uitkeken.”

Dat gold ook voor lezingen voor volwassenen en andere activiteiten die met lezen verband houden. “In ’76 organiseerde ik een lezing. Eén berichtje in de krant en de zaal zat vol. Mensen kwamen van heinde en ver. Er was verder ook niet veel aanbod, mensen vonden het bijzonder en het ging – als ik het me goed herinner – ook nog over het Westfries.”

Vanwege verhuizing naar Noordoostpolder in 1985 en het hebben van kleine kinderen laste Middelbeek een pauze in haar carrière in. “Maar in 1989, na een verbouwing van de bibliotheek hier, begon het toch wel weer bij me te kriebelen.” Ze deed een open sollicitatie bij de bibliotheek in Emmeloord, kon gelijk op invalbasis aan het werk en trad in 1992 in vaste dienst.

Doelgroepen detecteren

De bibliotheek beweegt mee met de veranderende maatschappij. Aan het begin van deze eeuw werden de basisbibliotheken doorgevoerd. De bibliotheek van Noordoostpolder werd FlevoMeer Bibliotheek, samen met Urk, Lelystad, Dronten, Biddinghuizen, Swifterbant en Zeewolde. “Toen veranderden ook allerlei functies; er was de mogelijkheid om bovenlokaal te gaan werken op het gebied van collectievorming, pr of bepaalde doelgroepen. Ik heb er voor gekozen op de werkvloer te blijven, omdat ik het directe contact met het publiek toch het leukste vind.”

Alle veranderingen ten spijt, bleef het aantal uitleningen afnemen. “Nu is gelukkig het aantal uitleningen niet meer een criterium en wordt door de subsidieverlener veelal gekeken naar het maatschappelijk effect dat de bibliotheek bewerkstelligt.”

Jong geleerd…

Een voorbeeld van activiteiten met een maatschappelijk effect zijn de inspanningen van het jeugdteam. “Mijn collega’s gaan naar scholen, geven les over lezen en laten zien hoe leuk lezen is. Alles met de achterliggende gedachte dat lezen heel belangrijk is en dat je veel mist als je niet goed kunt lezen. Kinderen reageren heel enthousiast op die activiteiten en vaak zien we daarna dat de besproken boeken in de bibliotheek opeens veel meer geleend worden.”

Die aandacht voor kinderen en lezen begint al in de voorschoolse periode. “Voorlezen is ontzettend belangrijk voor taalontwikkeling. Kinderen die niet van jongs af aan worden voorgelezen, hebben een beduidend lagere woordenschat en lopen als ze naar de basschool gaan al achter. Via peuterspeelzalen kunnen we ook die kinderen met boeken bekendmaken.”

De bibliotheekmedewerkers hopen hiermee tevens de gezinnen met taalarmoede in beeld te kunnen brengen. “Want ouders die laaggeletterd zijn, gaan hun kinderen niet voorlezen.”

Laaggeletterden verborgen groep

Tegelijkertijd is er het besef dat de categorie laaggeletterden het moeilijkst te bereiken is. “Achttien procent van de Nederlanders en zeker zestien procent van de inwoners van Flevoland is laaggeletterd en dat is onrustbarend. Het zijn veelal mensen die wel naar school zijn geweest, maar onopgemerkt achter zijn gebleven op het gebied van lezen. Maar hoe bereik je die? Ze lezen niet de krant, dus ze moeten het al horen als er activiteiten georganiseerd worden waar zij baat bij hebben. Maar wie verklaart zichzelf tot laaggeletterd? Daar komt veel valse schaamte bij kijken.”

FlevoMeer Bibliotheek Noordoostpolder heeft in samenwerking met ROC Friese Poort en welzijnsorganisatie Carrefour het ‘Huis voor Taal’ opgezet. “Dat is succesvol en wordt door de gemeente ook enorm gewaardeerd. Maar daarmee bereiken we vooral de mensen die Nederlands als tweede taal hebben. Die hebben we dan wel binnen en zij ontdekken al snel wat de bibliotheek hun nog meer te bieden heeft. Maar de categorie laaggeletterden bereiken we er nog lang niet voldoende mee.”

Digitaal ongeletterden

Bibliotheken richten zich in opdracht van de overheid ook op digitaal ongeletterden. “Iedereen moet DigiD hebben en overheidssites kunnen lezen. Alle bibliotheken in Nederland geven digicursussen, waarbij het mes aan twee kanten snijdt, want uit die groep digibeten kunnen wij ook mensen halen die laaggeletterd zijn. Mensen zijn eerder geneigd te erkennen dat ze niet vaardig zijn in computergebruik, dan in lezen. Zo proberen we hen via een omweg toch te bereiken.”

Dat bereik hoeft niet per sé over de drempel van de bibliotheek te betekenen, want de cursus ‘Klik en Tik’ (de basiscursus) wordt ook op locatie gegeven. “Dat is weer voorgekomen uit het contact met het Digitaal Dorpsplein Luttelgeest. Al pratende kwam naar voren dat je wel een ‘digitaal dorpsplein’ kunt hebben, maar dan weten veel mensen nog niet hoe er mee om te gaan. Toen hebben we daar in het dorp de cursus ‘Klik en Tik’ aangeboden en de eerste certificaten zijn al uitgereikt. De vervolgstap is de cursus Digisterker, waarin het aanmaken van een DigiD en het werken met de digitale overheid aan de orde komt.”

Winkelconcept

Met de nieuwe missie ‘FlevoMeer Bibliotheek, haal het beste uit jezelf’ is de bibliotheek nog meer gericht op persoonlijke ontwikkeling. “We brengen doelgroepen in kaart en gaan daar groepsgewijs mee aan de gang. Voorheen waren daar maar een paar collega’s mee bezig en de rest richtte zich op uitlenen.”

De doe-het-zelfbalies voor uitleen bieden de medewerkers de ruimte meer pro-actief te reageren op allerlei vragen van bezoekers en zo de behoefte van het publiek in beeld te brengen. Het winkelconcept helpt daarbij.

“Er zijn in Nederland 150 basisbibliotheken, waarvan een heel groot deel is overgestapt op het winkelconcept. Dat betekent dat de boeken niet meer strak in de kast staan, maar dat er op ooghoogte word gedisplayd. Daarnaast staan niet meer alle materialen in één alfabet, maar wordt ingespeeld op de beleving van de klant: thrillers, detectives, oorlogsverhalen of juist romantische verhalen, familieromans en historische romans bij elkaar plus de informatieve boeken die bij die belangstellingssfeer horen.”

Samenwerking met Triade

In de loop der jaren is FlevoMeer Bibliotheek steeds beter gaan kijken naar een efficiënte bedrijfsvoering. Daarbij deed zich de mogelijkheid voor om samen te werken met Triade. “Sinds 2012 is de winkel Kleurkracht in de bibliotheek gevestigd: een echte winkel naast ons winkelconcept. Kleurkracht biedt een schatkamer aan inspiratie voor cadeaus en het verzorgen van drukwerk.”

En aan de ‘stamtafel’ voorzien cliënten van Triade wie dat wil van koffie en thee. “In het begin was het even wennen om zo’n totaal andere groep in huis te hebben, maar ondertussen vinden we het een verrijking. En zoals het goede buren betaamt, kunnen we bij elkaar terecht voor hulp en ondersteuning.”

‘Huiskamer’-activiteiten

De bibliotheek wil een huiskamer zijn. “Waar het vertrouwd voelt en waar je in en uit kunt lopen, zonder je verplicht te voelen.” Alle activiteiten vinden op de ‘werkvloer’ plaats. “Eens per maand is er een werkzoekendcafé. “Dat kun je in een afgesloten ruimte houden, maar dat werpt een drempel op. Hier kun je binnenlopen, contact zoeken en vragen stellen. En vind je er niet wat je hoopte, dan ga je weer.”

Iedere dinsdagmiddag is er een digicafé. “Daar zitten collega’s met veel digitale kennis. Mensen weten op een gegeven moment: ‘Als ik op dinsdagmiddag naar de bibliotheek ga, kunnen ze me helpen en daarna ga ik weer’. Dat is voor heel veel mensen laagdrempelig. Je moet dergelijke activiteiten niet na een jaar al evalueren, maar nu na drie jaar digicafé zien we dat er steeds meer mensen op af komen.”

Emmy benoemt verder het quiltcafé en de lezingen op vrijdagmiddag tijdens de winterperiode. “Bewust ’s middags om ouderen te ontzien. Die willen ’s avonds liever niet meer de deur uit. Het is dan wel tijdens de uitleen, maar het geeft geen overlast en het stimuleert om binnen te lopen.”

Historische dag

In oktober, ‘de maand van de geschiedenis’, organiseert de bibliotheek in samenwerking met stichting Canon Noordoostpolder, Cultuurhistorisch Centrum Noordoostpolder en Vrienden van Schokland een historische dag. “Daar komen wel zo’n honderd mensen op af. De andere organisaties verzorgen het inhoudelijke gedeelte en wij faciliteren. Dit jaar gaat het over watererfgoed met waarschijnlijk een excursie langs kleine watermonumenten in Noordoostpolder. ’s Middags is er een lezing van maritiem archeoloog André van Holk over waterwegen van vroeger.”

Afgelopen jaar was maritiem archeoloog Yftinus van Popta te gast. Hij vertelde over de opgraving vorig jaar van het 17e-eeuwse koopvaardijschip aan de Hopweg bij Rutten. “Iedereen hing aan zijn lippen. Toen hij vertelde dat er nog veel meer informatie zou volgen, hebben we hem meteen vastgelegd voor een avond in februari. Op die manier probeert FlevoMeer Bibliotheek ook deze doelgroep te bedienen en hoe leuk is het dat daar zo veel geïnteresseerden op afkomen, die naderhand met elkaar in gesprek gaan.”

Activiteiten voor kinderen

De bibliotheek doet er ook alles aan om kinderen en daarmee hun ouders te trekken. Zo is er eens per maand op vrijdagmiddag de Vrijdag Blijdag met workshops als djembé of robot bouwen of een toneel- of poppenkastvoorstelling. Kinderen kunnen hier een gratis kaartje voor halen. Iedere woensdagmiddag is er het FabLab, waar kinderen tegen een kleine vergoeding zelf 3-D kunnen printen.

Een nieuw initiatief is LEGO WeDo voor kinderen van 8 tot en met 12 jaar. Een activiteit waar ze vanwege de kosten wel een kaartje voor moeten kopen. “Aan de hand van een handleiding op een tablet bouwen ze stapsgewijs een rijdend autootje of een robot. We vinden het belangrijk om kinderen binnen de bibliotheek zo heel makkelijk kennis te laten maken met nieuwe technieken.”

Ster-abonnement koopt ‘te laat’-geld af

Hoofddoel van alle activiteiten is kinderen vertrouwd maken met de bibliotheek. “Het is goed om te benoemen dat een kinderabonnement tot 18 jaar gratis is. Wij denken dat iedereen dat wel weet, maar dat blijkt niet zo te zijn.”

Betalen voor te laat ingeleverde boeken, kan worden ondervangen met een ster-abonnement voor zowel kinderen als volwassenen. “Voor enkele euro’s per jaar kun je meer boeken tegelijk lenen en bovendien vaker (on-line) verlengen. En als je dan toch nog te laat bent, hoef je niets te betalen.”

Een mogelijkheid waar veel gebruik van wordt gemaakt. “Zeker door mensen van de buitenwegen. Zij komen niet dagelijks in Emmeloord, dan moeten ze er al apart voor rijden. Zij hebben die 8 tot 13 euro er graag voor over om ‘te laat’-geld af te kopen. Het betekent wel dat mensen veel positiever over de bibliotheek zijn gaan denken.”

Betrouwbaar en neutraal

Mee blijven bewegen met de samenleving, is volgens Middelbeek bepalend voor het voortbestaan van de bibliotheek. “We moeten de samenwerking blijven zoeken met andere organisaties. Dan kun je echt wat voor mensen betekenen. Vaak komt men met initiatieven ook naar ons toe, omdat wij die neutrale houding daarin hebben. We geven geen oordeel, laten zien hoe het kan, je mag meedoen en je mag het laten. Je kan binnenlopen en het verplicht tot niets. Omdat we die betrouwbare, neutrale houding uitstralen, zie ik daar wel toekomst in.”

Maar het boek blijft belangrijk, verzekert ze. “Leesplezier staat bij ons voorop. Mensen zullen altijd blijven lezen, of het nu op papier is of digitaal. Als je niet goed kunt lezen, mis je zo ontzettend veel en dat betekent dat je minder goed mee kunt in deze maatschappij.”

tekst: Margé Hof

Aanmelden nieuwsbrief
Cookieinstellingen